قرارداد ترکمنچای و حاکمیت اراده طرفین قرارداد
حاکمیت اراده طرفین قرارداد و ضرب المثل قرارداد ترکمنچای
در روابط خصوصی افراد عموما این توافقات طرفین است که حاکم است. به عبارت ساده تر هر چه بین دو طرف یک معامله یا قرارداد توافق می شود ملاک عمل در اجرای تعهدات است. به این موضوع اصل حاکمیت اراده در روابط خصوصی افراد گفته می شود. هر چند در کنار این اصل مهم حقوقی، قوانین امری را هم داریم. قوانینی که طرفین معامله به جهت ایجاد نظم اجتماعی، ملزمند مطابق آن توافق نمایند. یعنی اجازه ندارند بر خلاف آن توافق داشته باشند.
پیمان نامه ترکمنچای و قراردادی نابرابر
اصطلاح قرارداد ترکمنچای از نام روستای ترکمنچای و از واقعه عهدنامه ترکمنچای بر گرفته شده است. پس از عهدنامه گلستان، دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه آغاز شد. به دلایل متعددی در پایان سپاه روس فاتح میدان شد. عباس میرزا سرانجام در ناحیه ترکمانچای خواست که جلوی پاسکوویچ را بگیرد اما در آنجا نیز شکست خورد و سرانجام مجبور شد که شرایط صلح را بپذیرد. در این میان پاسکوویچ که خود را مغرور از فتح جنگ می‌دید برای سپاه ایران ضرب الاجلی تعیین کرد و گفت چنانچه تا پنج روز تکلیف صلح مشخص نشود، عازم تهران خواهد شد. در این میان شاه، سرانجام تن به امضای عهدنامه ترکمانچای داد. این عهد نامه ۱۴ سال پس از عهدنامه گلستان منعقد گردید.
پیمان‌نامهٔ ترکمانچای، پیمانی است که در روز پنجشنبه، ۱ اسفند ۱۲۰۶ خورشیدی بین این دو کشور روسیه و ایران در قریه ترکمانچای امضا شد. مفاد عهدنامه بدین صورت است؛ واگذاری بخش های وسیعی از ایران حدود 30 هزار کیلومتر از خاک ایران به روسیه – پرداخت پنج میلیون تومان به‌طور اقساط از طرف ایران به روسیه به عنوان غرامت جنگی – اجازه عبور و مرور آزاد به کشتی‌های تجاری روسی در دریای خزر – اعطای حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) به اتباع روسیه – محرومیت داشتن کشتی جنگی توسط ایران در دریای خزر و چند مورد دیگر. متاسفانه ایران در آن زمان به طور مطلق در موضع ضعف قرار داشت. سپاه ایران نیز بسیار ضعیف و خسته بود و از عباس میرزا فرمانده سپاه ایران هم کاری بر نمی آمد. از این جهت دولت ایران وقتی با تهدید روسیه به حمله به تهران مواجه شد، تن به امضای عهدنامه ترکمنچای نمود.
چرا قرارداد ترکمنجای نگارش می شود؟!
عموما علت اصلی انعقاد چنین قراردادهایی، قدرت از لحاظ جایگاه اجتماعی یا قدرت چانه زنی و به عبارتی زرنگی یکی از طرفین است. به این نوع قراردادها که تعادل قراردادی برقرار نیست و یکی از طرفین امتیازات بیشتری دارد، قرارداد ترکمنچای گفته می شود. به طور کلی قراردادهایی وجود دارد که ماهیت نابرابر از لحاظ تعداد تعهدات یکی از طرفین است. در این قراردادها اصولا یکی از طرفین تعهدات بیشتری دارد.
از سابقه تلخ تاریخی که بگذریم، تا اینجا علت استفاده از اصطلاح قرارداد ترکمنچای روشن تر شد. به قراردادی که دقت در تنظیم آن دقت لازم نشده و یک طرف امتیازات و حقوق بیشتری نسبت به طرف دیگر داشته باشد، قرارداد ترکمنچای می گویند.
بعد از تنظیم قرارداد ترکمنجای، راه چاره چیست؟
در صورتی که از لحاظ قیمت یا شرایط قراردادی، نابرابری فاحش وجود داشته باشد، حق فسخ قرارداد به استناد خیار غبن برای طرف متضرر به وجود می آید. ماده 416 قانون مدنی درباره خیار غبن بیان می کند؛ هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن میتواند معامله را فسخ کند.
آخرین بروزرسانی 22 آذر 1403